Schaaknovelle van Stefan Zweig is een kort maar krachtig boek. Het verhaal is eenvoudig, de verteller vaart mee op een oceaanstomer en is getuige van een schaakwedstrijd tussen een onbehouwen, ongeletterde wereldkampioen schaken en een volslagen onbekende die hem uitdaagt.
De onbekende heeft naar eigen zeggen in twintig jaar geen schaakstuk aangeraakt, maar geeft de wereldkampioen geweldig partij. Hoe dat kan, verklap ik niet maar wordt in dit korte verhaal uitgelegd.
De novelle is een absolute aanrader. In kort bestek worden grote thema’s behandeld zoals de obsessie voor een spel (zelfs “schaakvergiftiging” wordt gebruikt), hebzucht, politieke manipulatie en marteling door het Nazi-regime. Daarin verwordt het schaakspel tot een psychologische verslaving, maar fungeert het ook als redmiddel tegen totale waanzin. Wat een mooie tegenstelling. Een tipje van de sluier over deze obsessie voor het schaakspel:
Maar in werkelijkheid wachtte ik…om mijn spel, mijn waanzinnige spel, te vervolgen met een nieuwe partij en nog een en nog een…ik deed van vroeg tot laat niets anders meer…onophoudelijk ijsbeerde ik, terwijl ik over de partijen nadacht, steeds sneller en sneller en sneller heen en weer, heen en weer, en steeds verhitter, naarmate de beslissing van de partij naderde.
Daar klinkt de waanzin al in door. Als de finale partij zijn einde nadert op het stoomschip, en de uitdager denkt gewonnen te hebben eindigt hij ook niet met het gebruikelijke “schaakmat”, maar zegt hij luid:
“Zie zo! Afgemaakt!”
Meer geef ik niet weg, lees het zelf. Ik kende de titel van dit boek, maar wist eigenlijk niet dat het postuum verschenen was, in 1943, een jaar na zijn tragische dubbele zelfmoord met zijn vrouw. Zij stierven in Brazilië, gevlucht voor de nazi’s, gedesillusioneerd over de toestand in Europa.
Vertaling: Ernst van Altena
Quis leget haec? 