Ik heb laatst het één en ander gelezen over de biografie van V.S. Naipaul waardoor ik geïnteresseerd raakte in deze Nobelprijswinnaar van 2001. Het moet niet zo’n fijn heerschap zijn en die biografie lees ik graag nog eens, maar eerst maar eens wat van zijn werk tot mij nemen. Zo kwam ik bij Een bocht in de rivier.
Het is het verhaal van Salim, stammend uit een geslacht van Indische kooplieden, die een winkel koopt in het binnenland van een niet nader genoemd Afrikaans land, waarschijnlijk Zaïre. Hij krijgt gezelschap van Metty, een jongen die gevlucht is voor gewelddadigheden aan de kust waar ze allen woonden en er wordt verwacht dat hij hem onderhoudt. Ook houd Salim een oogje op Ferdinand, de zoon van Zabeth, de marchande en profetes, terwijl hij naar het lyceum gaat. Het klinkt allemaal nog niet bijster spannend en dat is het ook niet.
Het is geen verhaal met een plot, geen verhaal met allerlei wendingen. Het is een tijdsbeeld, een foto van een land op een bepaald moment. De enige wending van belang is de burgeroorlog die uitbreekt, waardoor er allerlei gruwelijkheden gebeuren, die overigens nergens benadrukt worden. De president of de Grote Man zet prestigeprojecten neer, ook in het binnenland, zoals Het Domein. Dit is een Afrikaanse modelstad waarin zich een parallelle samenleving ontwikkelt naast die in de oude stad. Ze komen ook niet bij elkaar, behalve door Salim en Ferdinand. De laatste gaat er studeren, de eerste krijgt een verhouding met Yvette, de vrouw van Raymond die Het Domein voor de president bestiert.
Ik vond het jammer dat de personages geen van allen echt begonnen te leven. Het is meer beschrijvend proza. Op sommige momenten best prachtig, zoals wanneer Salim’s deplorabele leefomstandigheden worden geschetst;
De fysieke omgeving van mijn omgeving begon me tegen te staan. Mijn flat was nog hetzelfde. Ik had er niets veranderd, omdat ik leefde met de gedachte dat ik van het ene ogenblik op het andere alles moest kunnen opgeven – de slaapkamer met de witgeschilderde ruiten en het grote bed met het schuimrubber matras, de ruwhouten kasten met mijn stinkende kleren en schoenen, de keuken met zijn lucht van petroleum en bakolie, roest en vuil en kakkerlakken, de lege witte studio-zitkamer. Altijd aanwezig, nooit echt van mij, me alleen herinnerend aan het voorbijgaan van de tijd.
Dit stukje vat het allemaal mooi samen. Gevangen in een troosteloos oord, met het gevoel dat zelfs dit ieder moment weg kan vallen. Dat gebeurt ook. Zijn winkel wordt genationaliseerd en er wordt iemand boven hem aangesteld. Hij wordt zelfs even gevangen gezet en weet door zijn contacten toch te vluchten. Afrika in een tijdsbeeld, Afrika in een notendop.
Mooi proza af en toe, maar ik ben nog niet helemaal overtuigd. Dat neemt niet weg dat ik zeker nog wat van Naipaul ga lezen, al was het maar om het lezen van die biografie van hem. Tips zijn altijd welkom.
Vertaling: Mea Flothuis
Quis leget haec? 