Hoe ik aan het boek Panorama of the Enlightenment van Dorinda Outram ben gekomen is hier te lezen. Het is misschien niet het eerste boek dat ik uit de schappen zou sleuren, want anders dan bij de vroeger obligate geschiedenislessen heb ik nooit zo bij de Verlichting stilgestaan. Wat is dat dan, de Verlichting? Daar probeert dit boek een antwoord op te geven.
De Verlichting is een stroming die ontstond in, laten we zeggen de late 17e eeuw en die voortduurt tot de Franse Revolutie. Vaak wordt de term “Verlichting” afgedaan als een afrekening met de donkere tijd die men achter zich liet. Dat element heeft het wel in zich, maar Outram laat zien dat het toch wat complexer ligt. Ze geeft direct al aan dat er een aantal overkoepelende thema’s te herkennen zijn die in het boek terugkomen:
The Enlightenment’s struggle for definition in a global age is only one of several overarching themes which organize this book. A second, and no less important, one is that of the use of classical intellectual themes, ultimately drawn from the mythology of Greece and imperial Rome, to illustrate concerns of the eighteenth-century Enlightenment and to establish their legitimacy…The third major theme which emerges throughout this text is that of chronology. As there has never been any consensus on the nature of the Enlightenment, so too there has never been any agreement on its chronology. But we can say that contemporaries did recognize certain points in time which for them marked the difference between their own time and before.
Er zijn veel ontwikkelingen in die tijd en die worden uitgebreid toegelicht in het boek. Isaac Newton komt met zijn theorieën over licht en planetaire bewegingen, Diderot kwam met zijn magnum opus, de Encyclopédie en voor het eerst komt de term “Verlichting” in zwang. Dat uit zich op vele manieren en men vindt er geen sluitende definitie voor. In het boek wordt ingegaan op de betekenis van licht en zon in architectuur, de schilderkunst en de literatuur. Er wordt aangegeven dat de nieuwe wind van de Verlichting overal is terug te vinden. Er worden nieuwe werelden ontdekt, de koffie komt naar Europa en daarmee de koffiehuizen. Er wordt meer gediscussieerd en meer gelezen. Dieren zijn niet alleen maar voedsel of werkkrachten, ze worden meer en meer als huisdier gehouden. Huizen worden comfortabeler ingericht, ook met zaken die van ver komen. Er komen mensen uit Afrika of het Verre Oosten naar Europa. Er wordt veel geld verdiend door verre reizen te maken maar ook door, de keerzijde, een hoop slaven te verschepen naar nieuwe werelden.
Er worden niet alleen nieuwe werelden ontdekt, de mens ontdekt ook meer en meer zichzelf. Er wordt nagedacht over dromen, over gedrag en over gevoel en filosofen als Locke en Hume nemen hierin het voortouw.
De Verlichting werkt ook door in de architectuur en in de wetenschap. Met name op het gebied van de geneeskunde worden er grote stappen gemaakt. Het wordt allemaal toegelicht in duidelijke hoofdstukken.
Al met al is het een schitterend boek. De redactie is wat slordig geweest omdat op pagina 212 een zin wordt afgebroken onderaan de bladzijde die nergens verder gaat. Daar ontbreekt wat informatie. Dat gebeurt weer op pagina 229 waar het vervolg ineens op pagina 237 opduikt. Dat is slordig, maar wij kijken een gegeven boek niet in de bek. Een enorm pluspunt zijn de prachtige illustraties. Koop dit boek, niet spieken verder, en laat je bij iedere omslag verrassen door de meest fantastische afbeeldingen.
Quis leget haec? 