Verzameld werk 2 van Karel van het Reve begint met twee romans, te weten Twee minuten stilte en Nacht op de kale berg. Daarna volgen zijn literatuuropstellen in Rusland voor beginners, zijn Siberisch dagboek en een grote verzameling ongebundeld werk over een groot aantal onderwerpen. Het zal niet verbazen dat het zwaartepunt van die onderwerpen bij Rusland en haar literatuur ligt.
De romans zijn vermakelijk om te lezen. In Twee minuten stilte komt de directeur van het Instituut voor Oost-Europese Cultuurgeschiedenis om het leven door een bomaanslag en gaat de hoofdpersoon op onderzoek uit. Later in zijn stukken vernemen we van de auteur dat in die directeur de Nederlandse vader aller Slavisten is geportretteerd, prof. dr. Bruno Becker;
In Twee minuten stilte heb ik hem het slachtoffer doen worden van een bomaanslag. Ook hierin heeft hij mij woensdag gecorrigeerd door een benijdenswaardige dood te sterven: herstellend van een korte ziekte, zittend in een stoel, zoals Goethe en Schopenhauer.
De tweede roman is een raamvertelling over een weddenschap tussen twee mannen en een jonge vrouw waarin men, volgens de originele stofomslag, krijgt;
Nuttige wenken voor kampeerders, een gedetailleerde handleiding voor het verwerven van een miljoen, een vergelijkende studie van protestantse en katholieke radiosprekers, levensbizonderheden…een onverwacht sterfgeval…een recept voor het maken van gloeiwijn, citaten uit andere bekende boeken.
Beide verhalen zijn met humor en vaart geschreven. Toch gaat mijn echte belangstelling uit naar het beschouwend werk van Van het Reve. Zijn opstellen zijn stuk voor stuk interessant om te lezen, zeker als je van Russische literatuur houdt (hoewel ik daar nog niet heel grote stappen in heb gezet eerlijk gezegd). Maar hij legt uit waar Toergenjev zijn roem aan dankt of hij beschrijft, en dat is nog mooier, de koele nuanceringen op diens werk door de Britse schrijver Somerset Maugham.
Van het Reve zet Poesjkin neer als de vader van de Russische literatuur en Tsjechov als detectiveschrijver. Ook zijn Siberisch dagboek is een plezier om te lezen. Van het Reve maakt een reis met de Transsiberië Express en doet verslag. Daarin maakt hij gerust uitstapjes naar herinneringen, zoals naar de anekdote die zijn vader hem vertelde over een rondleiding die de communist Louis de Visser genoot door een fabriek;
De Russische communist Karl Radek leidt hem rond…Vroeger, legt Radek uit, was hier een verlaten, tsaristische vlakte. Nu staat hier die geweldige socialistische fabriek. En die geweldige fabriek produceert niets anders dan email naamplaten! Louis de Visser is onder de indruk van zoveel specialisatie. Sterker nog, zegt Radek; al die naamplaten dragen hetzelfde opschrift! Wat dan? vraagt Louis. ‘Lift werkt niet’ zegt Radek.
Belevenissen onderweg, beschrijvingen van het Bajkalmeer (ontploffen vissen nu wel of niet als je ze van 1600 meter naar boven haalt?) en ontmoetingen maken het allemaal zeer lezenswaardig.
De ongebundelde stukken zijn een grote verzameling van kort werk en beslaan 300 van de in totaal 886 pagina’s. Uiteraard veel publicaties over Russische literatuur, zoals over Alexander Blok, Maxim Gorki, Ivan Boenin, Alexander Fadejev en Sergej Jesenin. Die laatste was een tragische figuur. Uiteindelijk gevierd als dichter maar al jong zelfmoord gepleegd na een turbulent leven. Hij had, net als iedere dichter en schrijver te maken met de censuur van de overheid, dus het is interessant om te lezen hoe schrijvers gebruik maken van ‘locomotieven’ in hun werk. Dat kan een gedicht of passage in hun werk zijn over een elektrische centrale of over de stuwdam bouwende jeugd, over de misdaden van de Amerikanen in Vietnam of over de deugden van het Cubaanse volk, bedoeld om een bundel of werk door de censuur heen te trekken.
Dat is toch de verdienste van Van het Reve. Ik ben niet direct thuis in de Russische literatuur, maar hij slaagt erin om het allemaal zo te beschrijven dat ik het met plezier lees. Het is niet alleen literatuur wat de klok slaat; ik wil nog steeds graag weten welk lid van het Koninklijk huis hij is tegengekomen die met de eerste elpee van Tom Lehrer onder de arm door Den Haag fietste.