Vietnam

Als je alle afleveringen van Tour of Duty hebt bekeken geeft je dat niet noodzakelijkerwijs een goed beeld van wat er zich rondom de Vietnam-oorlog heeft afgespeeld. Dan geeft het boek Vietnam van Max Hastings een heel wat completer beeld.

Hastings is een direct betrokkene, want hij behoorde tot degenen die in 1975 tijdens de afsluitende evacuatie met een helikopter uit de Amerikaanse ambassade in Saigon vertrokken. Toch is het niet zijn verhaal dat we horen. Wel het verhaal van de politici en generaals, maar zeker ook de verhalen van de soldaten (van beide zijden), de boeren en burgers. Dat is voor mij de grote meerwaarde van dit dikke boek van 785 pagina’s. Er staan wat foto’s in en een paar kaartjes, de rest is tekst en dus veel informatie.

In grote lijnen is het wellicht bekend. De revolutionair Hồ Chí Minh verklaarde de onafhankelijkheid maar de Fransen zaten nog in de regio. Zij leden een grote nederlaag in Điện Biên Phủ. Ik wist dat, maar ik had er geen idee van hoe dat er aan toe ging daar; al die heuvels die verdedigd moesten worden door de Fransen en daartegenover de vrij briljante strategie van de Vietnamese generaal Giàp.

Om het communisme geen voet aan de grond te laten krijgen raken de Amerikanen betrokken en later Australië en Nieuw-Zeeland ook. Dan volgt het verhaal dat we denken te kennen uit de series en films, maar dat af en toe alle verbeelding tart.

Dat gaat over verschillende dingen. De inzet van Vietnam voor eigen gewin op politiek niveau. Denk aan de rol van de drijvende kracht achter de oorlog, Minister van Defensie Robert McNamara en zijn president Lyndon Johnson. Het gaat over ongetrainde soldaten die gedropt werden in Vietnam die, als ze al overleefden, hun parachutisteninsigne niet kregen omdat ze de vereiste opleiding niet hadden gevolgd. Het gaat over ‘fragging’, de mogelijkheid dat je als commandant een fragmentatiebom onder je bed vindt van soldaten die je niet meer pruimen. Het gaat over beweegredenen om wel of niet in dienst te gaan, de keuzes die men wel of niet heeft. Het gaat over de doodsangst van soldaten, hun blik fixerend op dat ene steentje of grassprietje, omdat dit misschien het laatste is dat je ziet in dit leven. Het is wel een boek waar je in blijft lezen.

Die soldaten hadden vaak geen idee waarin ze terecht kwamen en Hastings verwoordt dat mooi;

Op de officiersopleiding had John Vanns plan voor de ochtend van 2 januari 1963 wellicht een goede beoordeling gekregen, als tenminste alle menselijke deelnemers hadden gedaan wat was voorgeschreven. Maar in plaats van als balletdansers een tangbeweging uit te voeren, belandden ze even lukraak op het slagveld als speelgoed uit een doos die werd omgekeerd.

Uiteindelijk blijken de Verenigde Staten de oorlog volledig verkeerd ingeschat te hebben. De Vietcong is bereid enorme verliezen te lijden en heeft een eindeloos geduld, waar de sympathie aan het Amerikaanse thuisfront langzaam verdwijnt. Het is schokkend om te lezen hoe het juiste moment wordt afgewacht voor terugtrekking van de troepen, het moet wel goed in de verkiezingscampagne passen. Wat dat voor gevolgen had voor de bevolking van Vietnam was niet eens een issue.

Er staat dus veel informatie in het boek. Het politieke spel wordt uitgebreid beschreven, het Tet-offensief en de gruwelijkheden in Mỹ Lai, maar ook de gebruikte wapens en effectiviteit ervan;

Over het geheel genomen werd geschat dat er in Noord-Vietnam door de bombardementen voor 300 miljoen dollar aan schade was aangericht, maar tegen de prijs van 922 vernietigde vliegtuigen, die driemaal zoveel waard waren.

Ik wist van de beroemde helikopter de Huey (hier komt Tour of Duty toch van pas, want ik kan hem dromen) maar ik wist niet van het nucleaire alarm dat door Nixon werd afgegeven in 1969. Hồ Chí Minh én de Russische ambassadeur werden op de hoogte gesteld dat er eventuele nucleaire wapens gebruikt zouden worden. De reactie van de Russen was duidelijk;

Toch schonken de Russen nauwelijks aandacht aan het alarm, en ook van de andere aanstellerij van de president leek de vijand niet onder de indruk. Ze beschouwden Nixon niet als een gevaarlijke gek, maar als een rationele politicus die wanhopig bezig was om een manier te vinden, niet om aan een Amerikaanse nederlaag te ontkomen, maar om hem niet expliciet te hoeven toegeven.

De afloop is duidelijk. De Verenigde Staten hadden uiteindelijk geen keuze. Het kostte een kleine 60.000 Amerikanen het leven, aan Vietnamese zijde was het aantal 2,5 miljoen. Het hele verhaal is degelijk opgeschreven in dit boek. Neem er even de tijd voor, het is de moeite waard.

Vertaling; Edzard Krol en Wilma Paalman

Ongewenste zeereis

Ongewenste zeereis is een bundeling van een aantal essays van Maarten ’t Hart. De meeste artikelen verschenen in het NRC Handelsblad en zijn nog eens bewerkt voor dit in 1979 verschenen boek.

Nu ben ik een liefhebber van het werk van Maarten ’t Hart en zeker van zijn essays, maar dit vond ik toch niet zijn sterkste bundel. De essays zijn verdeeld over vier onderwerpen, te weten vrouwen & discriminatie, biologie, schrijvers & dichters en reizen.

Het onderwerp vrouwen & discriminatie leende zich blijkbaar voor een aantal essays en ’t Hart pakt een aantal clichés bij de kop die volgens de schrijfster Andreas Burnier steeds terugkeren in de top-wereldliteratuur. Zo is er het cliché van de vrouw als held, ‘ondanks dat zij een vrouw is’. Ik moet altijd mild glimlachen als ’t Hart hier zijn belezenheid laat zien;

Bij Dostojewski, bij Ljeskov, bij Gontsjarow en bij Toergenjev vinden we respectievelijk Marja Sjatowa uit De demonen, Lady Macbeth …, de grootmoeder uit De steile helling, en de grootmoeder uit Poenin en Baboerin – vier vrouwen die elke man in heldhaftigheid en grootheid overtreffen. Zelfs meisjes worden vaak voorgesteld als dapperder dan jongens, denk maar eens aan de meisjes uit Other voices, other rooms van Truman Capote…

Ik dacht daar helemaal niet aan en dat weet ’t Hart, maar hij dus wel en ook uit dit boek blijkt weer dat de man een fenomenale kennis heeft van allerlei schrijvers en hun werk. Die sectie vind ik ook verreweg het meest interessant om te lezen. De ontwikkeling van Italo Svevo van pessimist naar optimist, de schrijver Anthony Trollope als inspiratie voor Tolstoj, de rol van de wind in het werk van Joseph Conrad, de classificatie van de romans van Vestdijk, het zijn stuk voor stuk lezenswaardige essays. Het stuk over Leopardi heeft mij direct zijn Canti doen bestellen en wat een geluk dat ik het exemplaar van de overleden dichter Menno Wigman kon bemachtigen.

Omdat ’t Hart van huis uit bioloog is, was ik ook benieuwd naar zijn stukken over dit onderwerp. Dat viel wat tegen. Het zijn maar vijf essays en ik ben nu eenmaal niet heel benieuwd naar het wel en wee van de wimperspitsmuis. We betrappen de auteur, ochtendmens als hij is, wel op een mooi stukje lyriek over de vroege morgen;

Nooit heb ik mooier zonsopgangen gezien dan in die jaren, nooit ook beter beseft dat de mooiste tijd van de zomerdag de heel vroege morgen is. Als van alle sloten en vlieten trage nevels opstijgen en de zon in duizenden dauwdruppels in weilanden wordt weerkaatst terwijl rustige reigers traag over de landerijen vliegen en de lucht nog schoon en fris is, moet je door een polder fietsen om even de illusie te hebben dat je vat kunt krijgen op doel en bestemming van het leven.

Om even later dan weer te keer te gaan tegen de discriminatie van de dauwtrapper. De vroege vogel kan ’s morgens immers geen film of voorstelling bezoeken. De stukjes over het onderwerp reizen boeiden mij maar matig, behalve degene waarin hij op de fiets stapt met Maarten Biesheuvel. Dat had van mij dan weer eindeloos lang mogen doorgaan.