Congo een geschiedenis van David van Reybrouck is een monumentaal verhaal van een kleine 600 pagina’s over de roerige geschiedenis van een Centraal-Afrikaans land.
De inleiding begint al sterk, waarin de schrijver Papa Nkasi ontmoet, de man die de omslag siert. In een land waarin de gemiddelde levensverwachting 45 jaar is, lijkt het er sterk op dat deze man meer dan 120 jaar oud is. De gesprekken met hem zijn een feest om te lezen.
Na wat beelden van Congo door de eeuwen heen begint de beschrijving in het eerste hoofdstuk in het jaar 1870. Sir Morton Stanley maakt een heroïsche doorsteek van oost naar west over de rivier de Congo en wordt later door de Belgische koning Leopold gevraagd om nogmaals een reis te maken in zijn dienst. De koning is ambitieus en is uit op een kolonie. Dit resulteert uiteindelijk in de stichting van de Vrijstaat Congo.
Er worden enorme winsten gemaakt met rubber, maar door wanbeleid wordt de koning gedwongen de Vrijstaat op te geven en gaat het Belgisch parlement de regie overnemen. Belgisch Congo is dan een feit. Van Reybrouck geeft een fascinerend beeld van die jaren, maar maakt het bijna tastbaar door zijn verhaal te larderen met verslagen van zijn bezoeken aan Congo:
Na een eind stappen zag ik in het gras een hoogst merkwaardig postmodern kunstwerk liggen…In een roestige stalen boot lag op zijn buik een bronzen mansfiguur van wel vier meter hoog. Het beeld herkende ik meteen: het was het triomfantelijke standbeeld van Stanley dat decennialang vanaf de heuvel van Ngaliema manhaftig over de rivier had uitgekeken…Het brede armgebaar waarmee hij eertijds de Congo omvademde, wees nergens meer naar. De vingers steunden enkel tegen de roestig stoomketel van het bootje.
De boten van Stanley liggen er nog. Tastbaarder kan geschiedenis niet zijn. Die geschiedenis omvat ook de exploitatie van Congo. Het land is rijk aan grondstoffen en er worden winsten gemaakt. De bevolking blijft arm. De wereldoorlogen hebben impact omdat grote mogendheden elkaar bestrijden. Mooi detail: de enige stem van een soldaat uit het Belgische leger uit de Eerste Wereldoorlog die bewaard is gebleven is van een Congolees.
Vanaf 1955 wordt de roep om onafhankelijkheid sterker. Er komen verkiezingen maar de onafhankelijkheid komt te snel. Belgen ontvluchten massaal het land en Congo blijft vleugellam achter. De president Kasavubu en eerste minister Patrice Lumumba zijn te onervaren. Even daarvoor heeft Van Reybrouck dan al een prachtige cliffhanger geschreven:
Dat beeld houden we even vast: Mobutu en Lumumba, samen op de brommer, twee nieuwe vrienden, de journalist en de bierverkoper, de een is 28, de ander 33. Lumumba zit achterop. Ze rijden door de warme lucht en praten luid om het geknetter van de uitlaat te overstemmen. Twee jaar later zal de een de ander mee helpen vermoorden.
Mobutu komt via een staatsgreep aan de macht. Hij blijkt een wreed dictator die geen problemen heeft met het ophangen van vier politici. Mobutu wist lang aan de macht te blijven. Hij wijzigde de naam van het land in Zaïre, schafte het meerpartijenstelsel af en eigende zich miljarden toe.
Uiteindelijk greep de rebellenleider Laurent-Désiré Kabila met zijn kindsoldaten de macht. Kabila, die in het verleden nog in de leer kon bij Che Guevara, maar door Che werd afgedaan als lui en omgemotiveerd. Kabila werd later vermoord door één van zijn kindsoldaten waarna hij werd opgevolgd door zijn zoon, Joseph Kabila.
Van Reybrouck vertelt een duidelijk verhaal en wat zo aantrekkelijk is zijn de talloze feiten waarmee hij zijn verhaal kleurt. Che Guevara in Afrika, waarom Cubaanse muziek zo populair is en waarom het Belgisch kolonialisme heeft bijgedragen aan de spirituele dimensie van de reggae. Het staat er allemaal in en ik heb menig artiest opgezocht op Youtube.
Een mooi moment is als hij zijn vader introduceert die ook in Congo heeft gewerkt. Zijn vader is getuige van de moord op de vrouw van een Belgische mijnwerker, waarvan de beelden later in Time Magazine hebben gestaan, een aangrijpend verhaal.
De geschiedenis van Congo wordt doorgetrokken tot het heden. China heeft grote invloed in Congo en sluit grote contracten af met Congo. Er wonen Chinezen in Congo en andersom eveneens. De auteur vliegt mee met een aantal Congolezen naar Guangzhou in China. Zij kopen daar hun waar om het in eigen land met winst te verkopen. Zo eindigt het boek ook, met twee Congolese dames die zelfbewust over het verbrokkelde asfalt van de luchthaven hun land weer binnenstappen, voldaan over de lucratieve reis.
Het boek heeft al diverse prijzen in de wacht gesleept, zoals de AKO-literatuurprijs 2010, de Libris Geschiedenisprijs 2010, de Jan Greshoffprijs 2010 en onlangs nog de prijs voor ‘De Mooiste Boekomslag’. Ik kan mij er zeer wel in vinden.
Laatste update, vers van de pers: Van Reybrouck is met zijn boek Congo een geschiedenis ook genomineerd voor de M.J. Brusseprijs, een prijs die het beste Nederlandstalige journalistieke boek bekroont.
Mobutu Sese Seko (1930-1997)
Quis leget haec? 