Judas

Ik vind Judas van de Israëlische schrijver Amos Oz een indrukwekkend boek. Het is mijn eerste kennismaking met Oz en dat smaakt beslist naar meer.

We bevinden ons in Jeruzalem, in de winter van 1959. De student Sjmoeël Asj breekt zijn studie af, waarin hij zich wilde richten op Jezus, gezien door de ogen van de joden, met een prominente rol voor de gevallen discipel Judas. Hij ziet een advertentie waarin om een gesprekspartner wordt gevraagd voor een oude man, Gersjom Wald. Hij gaat er op in en wordt door de mooie Atalja Abarbanel naar zijn huis gebracht, waar ze met z’n drieën zullen wonen. Sjmoeël moet geheimhouding beloven en begint met zijn relatief eenvoudige taak.

Hiermee is het verhaal verteld, maar tegelijk ook weer helemaal niet. Wat volgt zijn prachtige bespiegelingen in de gesprekken tussen Sjmoeël en Gersjom, afgewisseld met het verlangen van Sjmoeël naar Atalja. Zij is de weduwe van de zoon van Gersjom en is onbenaderbaar, maar stemt soms toe in nachtelijke wandelingen door Jeruzalem. Het boek is doortrokken van die sfeer;

Jeruzalem lag er rustig en bedachtzaam bij die winter. Nu en dan beierden er kerkklokken. Er waaide een zwakke westenwind door de cipressen, die de boomtoppen ineen deed krimpen, en Sjmoeëls hart. Soms vuurde een verveelde Jordaanse scherpschutter een eenzaam schot af over de mijnenvelden en over het niemandsland dat de grens vormde tussen de Israëlische en de Jordaanse stad. Het eenzame schot verdiepte als het ware de stilte in de straatjes en de grauwende zwaarte van de hoge stenen muren waarachter zich dingen verborgen waarvan Sjmoeël geen idee had, kloosters of weeshuizen of misschien militaire installaties.

Prachtig vind ik dit, maar nog mooier zijn de bespiegelingen en discussies. Wald is een oude man en goede kennis van de vader van Atalja, de in 1950 overleden joodse leider Sjealtiël Abarbanel. De laatste viel bij David Ben Goerion in ongenade na zijn toenaderingspogingen tot de Arabieren, ondanks de sterkte van Israël. Sjmoeël;

‘En wat kun je volgens u op geen enkele manier bereiken met macht?’
‘Hoeveel macht?’
‘Alle macht ter wereld. Neem de gezamenlijke macht van de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie en Frankrijk en Engeland. Wat zou je op geen enkele manier kunnen bereiken met zo’n macht?’
‘Ik denk dat je met zulke machten alles kunt veroveren wat je maar wilt. Van India tot Afrika.’
‘Dat denkt u. Dat denken de joden in Israël omdat ze geen idee hebben wat de grenzen van macht zijn. De waarheid is dat alle macht ter wereld een vijand niet in een vriend kan veranderen. Hij kan een vijand in een slaaf veranderen, maar niet in een kameraad. Met alle macht ter wereld kun je een fanaticus niet veranderen in een tolerant iemand…En kijk, dat zijn nu net de existentiële problemen van de staat Israël…

Oz geeft zo stof tot nadenken bij monde van zijn hoofdpersonen. Ook op een ander vlak, door de studie van Sjmoeël erbij te betrekken. Ik had nooit aan Judas gedacht als de eerste christen, als de meest trouwe discipel en regisseur van de kruisiging van Jezus, met een rotsvast vertrouwen dat Jezus van het kruis zo komen om zijn rijk te stichten. Ook de alwetendheid van Jezus wordt besproken;

‘Om in discussie te gaan met Jezus Christus’, zei Wald bedroefd, ‘moet de mens zich een beetje verheffen, niet afdalen tot het riool. Weliswaar is het heel goed mogelijk en zelfs op zijn plaats om het oneens te zijn met Jezus, bijvoorbeeld over het vraagstuk van de universele liefde: is het werkelijk mogelijk dat wij allemaal, zonder uitzondering, voortdurend van iedereen houden, zonder uitzondering? Hield Jezus zelf voortdurend van iedereen? Hield hij bijvoorbeeld van de geldwisselaars bij de toegangspoorten van de Tempel toen hij door woede overmand werd en in razernij al hun tafeltjes omverwierp?’

Het boek heeft meer lagen. Ideeënroman, essayistisch, tijdsbeeld of een roman tussen een drie- of vierhoeksverhouding, als Atalja’s vader wordt meegerekend. Het is heel anders, maar de vergelijking met Stoner van John Williams gaat zeker op. Dezelfde soort rust en verstilling gaat er van het boek uit. Een lange bespreking met veel citaten, maar dat verdient dit boek. Het is een aanrader.

Vertaling: Hilde Pach

Slecht 2

Na deel 1 kan Memoires van een slecht mens Deel 2 1965-1991 van Theo Kars niet lang op zich laten wachten. Het boek is bijna 480 pagina’s lang en het leest als een trein.

De postwisselfraude blijkt niet de perfecte misdaad en Kars en consorten draaien de gevangenis in. Twee jaar en drie maanden krijgt hij en uiteindelijk zit hij zo’n tien maanden vast. Hij gebruikt de tijd nuttig om een roman over zijn misdaad te schrijven. Hoe kenmerkend voor Kars, als hij hoort dat hij vervroegd vrij kan komen deelt hij doodleuk mee dat hem dit niet zo goed uitkomt.

Wat mij er niet van zinde, was de wetenschap dat ik dan niet volledig vrij zou zijn, maar een tijd onder toezicht zou staan van een reclasseringsambtenaar. Ook de datum van mijn vrijlating stond mij tegen: 24 december. Aangezien ik mij voor mijn gevangenschap tijdens de laatste twee weken van het jaar placht af te sluiten voor de buitenwereld, die mij dan geen genoegens te bieden had, was ik liever vrijgekomen na deze periode van stagnatie in het maatschappelijk leven.

Als hij vrijkomt trouwt hij met zijn vriendin Mux en gaat gesprekken aan met uitgevers, waaronder Martin Ros van De Arbeiderspers. Hij komt Karin tegen en later Kate en met deze twee dames zou hij jarenlang samen wonen. Uiteraard onder de voorwaarde dat hij zijn amoureuze avonturen met anderen voort mag zetten. De dames vinden het prima.

Kars scheidt van Mux en trouwt Karin en vestigt zich in het literaire landschap. Hij blijft schrijven en legt contacten met de uitgever Johan Polak. Het gezelschap reist regelmatig af naar Ibiza, waar Kars schrijft. Ondertussen weet hij schuldeisers van zich af te houden.

Karin begint ondertussen serieuze trekken van schizofrenie te vertonen en wordt een paar maal opgenomen. Kars verdiept zich in vitamines en voeding en hun inwerking op het menselijk lichaam. Hij zal er onder pseudoniem nog een naslagwerk over schrijven. Met Karin loopt het niet goed af. Kars scheidt van haar en vindt een nieuwe partner, Hannah.

Zo voert Kars ons mee tot 1991. Daar houdt het echter niet op, want hij leeft tot 10 november 2015. Er komt nog een deel 3 van zijn memoires. Postuum en dat heeft een reden. Hij schijnt nog wat uitgevreten te hebben wat niet is verjaard, dus daar wacht hij mee. Verder wil hij zelf uit het leven stappen en dus zijn memoires tot op de laatste dag volmaken. Hij zegt;

Ook in de laatste minuten dat ik mij nog bewust ben van mijn eigen bestaan, zou ik graag verslag uitbrengen van de gemoedstoestand waarin ik verkeer. Omdat ik dit dan alleen nog mondeling kan doen, wil ik het inspreken in een dictafoon, zodat het als een aanhangsel aan het derde deel van mijn memoires kan worden opgenomen.

Mijn mening zoals verwoord bij deel 1 blijft overeind. Dat non-conformisme is niet mijn stijl, maar hij predikt het en is uiterst consequent, zelfs als het nadelig voor hem uitpakt. Hij heeft alleen maar spijt van dingen die hij niet heeft gedaan en ik geloof hem. Ik kijk uit naar deel 3. Wil je het hem zelf horen vertellen, kijk dan het onderstaande interview met hem.