Commandant van Auschwitz

Commandant van Auschwitz is het autobiografische verhaal van Rudolf Höss. Hij was 3,5 jaar kampcommandant van het vernietigingskamp Auschwitz in de jaren 1940 tot 1945 en daarmee verantwoordelijk voor de dood van talloze mensen.

Na de oorlog werd Höss opgepakt en tijdens zijn gevangenschap in Krakau maakte hij omvangrijke aantekeningen, waarvan de belangrijkste in dit boek zijn gepubliceerd. De ene helft van de aantekeningen vormen een samenhangend geheel van zo’n 114 pagina’s, de autobiografie, die Höss de titel meegaf ‘Meine Psyche, Werden, Leben und Erleben’. De andere helft worden gevormd door 34 afzonderlijke aantekeningen, die qua omvang nogal verschillen. Voor het grootste deel gaan ze over leidende SS-ers zoals Himmler en Eichmann. Daarnaast zijn er nog wat aantekeningen over bepaalde procedures , zoals de vernietiging van Joden in Auschwitz, de tewerkstelling van gevangenen, de kampindeling enz. Voor dit boek is een selectie van die aantekeningen gemaakt en erin opgenomen.

Ik weet niet goed wat ik van dit boek moet denken, daar kom ik zo op terug. Het is ook niet bekend waarom Höss dit alles op verzoek heeft opgeschreven. Hij is naar eigen zeggen zo volledig mogelijk geweest en veel van wat hij heeft vermeld wordt uit andere bronnen ondersteund. In die zin is het een uniek document. Aan de andere kant laat zijn geheugen hem ook in de steek of schrijft hij soms aperte onwaarheden op. Dat wordt toegelicht in een uitgebreid notenapparaat. Het is soms ontluisterend om te lezen, dat wel.

Höss was door zijn familie voorbestemd om priester te worden maar daar dacht hij zelf anders over. Hij meldde zich aan als oorlogsvrijwilliger en kwam tijden de Eerste Wereldoorlog terecht in Turkije en Palestina. Daarna ging hij met het vrijwilliges-corps naar de Baltische staten om de orde te bewaken. Zijn betrokkenheid bij een moordpartij zorgde ervoor dat hij tot 10 jaar tuchthuis werd veroordeeld.

Na vijf jaar werd hij vrijgelaten, maar hij had dus opsluiting van nabij meegemaakt. Als hij Himmler leert kennen sluit hij zich aan bij de SS, het elitekorps van Hitler. Na een leidende functie in het kamp Dachau werd hij commandant van het concentratiekamp Auschwitz in Polen. Van Himmler kreeg hij de opdracht er een vernietigingskamp van te maken;

Toen hij mij in de zomer van 1941 persoonlijk opdracht gaf, in Auschwitz een plaats van massale vernietigingen voor te bereiden en deze vernietigingen te verrichten kon ik mij niet de geringste voorstelling maken van de omvang en de uitwerking daarvan. Wel was dit bevel iets ongewoons, iets onbekends. Doch door de motivering dacht ik, dat deze vernietiging juist was. Ik dacht er toen niet verder over na – ik had het bevel gekregen en moest het opvolgen.

Dit zou hij tot zijn dood toe aan volhouden. Achteraf gaf hij in verhoren toe dat de massavernietiging verkeerd was, maar hij was niet meer dan een trouwe soldaat. Deze redenering, samen met zijn uitspraken over wat hij in Auschwitz heeft gedaan en gezien, maken de persoon Höss tot een niet te begrijpen fenomeen. Hij ging aan de slag om de vernietiging zo efficiënt mogelijk te organiseren. Hij maakte het tot een organisatorisch probleem. Tegelijk verwonderde hij zich over de rol van de Joden die de Duitsers hielpen bij het uitkleden en naar binnen leiden van de mensen in de gaskamers. Hij noemde de zigeuners die hij ombracht ‘mijn liefste gevangenen’.

Het is surrealistisch om te lezen dat hij het zelf ook allemaal niet makkelijk vond. Niet om de vernietiging organisatorisch voor elkaar te krijgen met weinig middelen, maar ook niet om om te gaan met de gevolgen daarvan;

Ik mocht mij niet eens afwenden, wanneer al te menselijke gevoelens in mij opstegen. Moest koud blijven toekijken als de moeders met hun lachende of schreiende kinderen de gaskamers ingingen.

Hij beschrijft hoe een Joodse man, die hielp bij het ruimen van de lijken, zijn vrouw tussen de doden ontdekte en er ogenschijnlijk geen reactie op gaf, hij beschrijft hoe sommigen door hadden wat hen te wachten stond en hem dat ook toebeten, om vervolgens te eindigen met een larmoyante gevoelsuitstorting;

In het voorjaar van 1942 gingen honderden bloeiende mensen onder de bloeiende vruchtbomen van de boerenhofstede, meestal niets vermoedend, in de gaskamers, in de dood.

Daarom weet ik niet zo goed wat ik van dit boek moet denken, of misschien wel van de mens Rudolf Höss. Natuurlijk is het een document wat uitgegeven dient te worden en de noten verhelderen veel. Het is een soort autobiografie, het is een kijk op en in de geschiedenis, maar het is wel de visie van iemand die twee totaal verschillende kanten in zich heeft. Hij is, in zijn eigen kamp Auschwitz, opgehangen op 16 april 1947.

Vertaling; W. Wielek-Berg

Auschwitz

Ik ontsnapte uit Auschwitz van Rudolf Vrba is het verhaal van één van de slechts vijf mensen die het is gelukt om uit het concentratiekamp Auschwitz te ontsnappen. Een behoorlijk beklemmend verhaal dat uit de eerste hand de verschrikkingen van het kamp goed weergeeft.

De jonge Rudolf is van plan zich aan te sluiten bij het Tsjechoslowaakse leger in ballingschap, in Engeland. Hij komt echter niet ver, wordt opgepakt en uiteindelijk naar Auschwitz getransporteerd. Het best bewaakte kamp dat er was en met reden. De nazi’s waren hier de grootste, meest efficiënte moordmachine aan het bouwen die er was. De wereld wist dit nog niet en het was daarom van het grootste belang dat er niemand zou ontsnappen om de wereld op de hoogte te stellen. Joden werd gezegd dat ze elders een leven konden opbouwen en lieten zich in feite als makke lammeren naar de slachtbank toe leiden. Rudolf merkt het al als hij er aankomt;

Het waren deze mannen in hun onberispelijke groene uniformen die me voor het eerst deden vermoeden dat Auschwitz anders was dan elke andere plek die ik ooit had gekend…Deze doodstil rechtopstaande figuren ademden een sfeer van koude, bloedeloze efficiëntie uit en hun aanblik bracht me in verwarring…Dachten ze dat we gevaarlijke moordenaars waren? Saboteurs? Het puikje van de geallieerde legers? Op de een of andere manier klopte het niet.

Je moet slim zijn, de weg kennen en soms domweg geluk hebben wil je het in Auschwitz een tijdje uithouden. Dat geluk heeft Rudolf. Hij krijgt soms werk waarbij hij aan genoeg eten kan komen en niet teveel straf. De keerzijde ziet hij ook. Verraad, moord, een vlektyfus-epidemie. Je moet fit blijven als arbeider want anders ga je naar de ziekenboeg. Dat staat gelijk aan een dodelijke dosis fenol, geïnjecteerd in het hart.

Rudolf blijft denken aan een ontsnapping. Eerst alleen voor zichzelf, later om juist het vernietigingsverhaal aan de wereld kenbaar te maken, zeker als hij hoort dat er vanuit Hongarije grote transporten op stapel staan. Het lukt hem ook om te ontsnappen, samen met vriend Alfréd Wetzler;

Laarzen stommelden over de planken boven ons en maakten dat we een kleine wolk van gruis op ons kregen. Door het gestamp kwam het stof omhoog en we bedekten onze neus om niet te hoeven niezen…Toen de honden, snuffend, hijgend, hun nagels over het hout schrapend terwijl ze van plank naar plank waggelden. Ik had mijn mes in de hand en zag dat Fred ook klaarzat, met de tanden op elkaar geklemd in een grimas van gespannen afwachting.

Ze redden het en kunnen hun verhaal doen. Niet iedereen wordt erdoor gered, er vertrekken talloze treinen uit Hongarije door schimmige onderhandelingen tussen de Joodse raad en Himmler. Toch was het belangrijk om het naar buiten te brengen. Vrba en Wetzler hebben hun verklaringen aan de geallieerden doorgegeven in het Vrba-Wetzlerrapport. Dit rapport diende later als basis voor de zogenaamde Auschwitz-protocollen. Die zijn integraal opgenomen op de site http://www.ikontsnapteuitauschwitz.nl. Door dit rapport hebben de wereldleiders er bij de Hongaarse leider Admiraal Miklós Horthy op aangedrongen de transporten te stoppen wat zo’n 200.000 levens heeft gered. Vrba heeft tevens in talloze processen tegen de nazi-beulen getuigenissen afgelegd en uiteindelijk dit boek geschreven. Goed geschreven ook, hij brengt de sfeer zeer treffend over. Uiteraard heeft de vertaling hier ook een grote rol in. Voor € 10,- zou ik dit boek niet laten liggen.

Vertaling: M.J. Strengholt