Ik was niet van plan een boek te kopen. Maar ik was wel in een boekhandel…Ik zag dit boek liggen, Duitsland Biografie van een natie van Neil MacGregor, ik begon te bladeren en kon het niet meer wegleggen. U begrijpt, pure overmacht.
Toch twijfelde ik wel. Goed 550 pagina’s, erg veel foto’s en illustraties en geschreven door een Engelsman, zij het voormalig directeur van het British Museum. Ook kon ik zo snel geen chronologische lijn ontdekken in het boek, dus wat had ik nu hier in handen? Ik besloot toch tot aankoop (€ 20,- leek niet veel) en werd voor de kassa aangesproken door een enthousiaste jongeman die aangaf dat ik een heel goed boek in handen had.
Nu is dat altijd heel subjectief maar het moet gezegd, ik heb het met erg veel plezier gelezen. Dat gebrek aan chronologie wordt goedgemaakt door een heldere indeling in onderwerpen. Het boek bestaat uit delen, zoals Waar ligt Duitsland?, Duitsland verbeeld, Het hardnekkige verleden, Made in Germany en Leven met de geschiedenis. Vervolgens word je aan de hand van praktijkvoorbeelden die voor iedereen herkenbaar zijn door de geschiedenis geloodst.
Allereerst wordt duidelijk gemaakt dat “De geschiedenis van Duitsland” niet bestaat. Door de talloze Duitse vorstendommen en deelstaten zijn er talloze geschiedenissen. Er komt pas een beetje lijn in na de samensmeding van die lappendeken door Bismarck in 1871. Daarvoor was er maar een vaag gevoel van een gemeenschappelijk doel;
Wel zijn er veel breed gedeelde herinneringen aan wat Duitsers hebben gedaan en ervaren. Die herinneringen oproepen en op een deel ervan nader ingaan is de bedoeling van dit boek.
Dat gebeurt door een breed scala van onderwerpen te beschrijven. Zo wordt duidelijk wat het belang was van de Lutherse vertaling van de bijbel. Die kon ineens gelezen worden in de taal van de straat. In het hoofdstuk Duitsland verbeeld worden de wouden beschreven, de monumenten zoals het ongemakkelijk megalomane beeld Het Hermannsdenkmal in het Teutoburgerwald, het Walhalla met de bustes van alle belangrijke Duitsers (ruim genomen, Duits sprekend was al voldoende) en de Faust van Goethe. Maar ook de verscheidenheid aan bier en worst wordt uitgebreid beschreven.
Ik heb echt teveel aan notities om ze allemaal te beschrijven, maar interessant was het deel over Karel de Grote of Charlemagne, Duitser of Fransman? Dit hoofdstuk geeft goed weer hoe lastig gebiedsbepaling en nationaliteit soms ligt. De man wordt door beide landen geclaimd als groot landgenoot. Dat loopt ook door het hele boek heen. Waar liggen de grenzen precies?
Ik heb (nader) kennis gemaakt met de houtsnijder Tilman Riemenschneider, aangehaald door Thomas Mann in zijn speech in de Library of Congress. Grootheden als Goethe, Dürer (maakte zich druk om schending van zijn logo), Kollwitz en fenomenen als het Bauhaus en het Wirtschaftswunder hebben wat minder geheimen voor mij.
Wat zo goed is aan dit boek is dat alles met elkaar in verband wordt gebracht. Als het beklemmende logo op het hek van Buchenwald wordt beschreven “Jedem das seine”, wordt terugverwezen naar het Bauhaus, want de letters zijn niet voor niets in die stijl geplaatst. Maar ook wordt verder verwezen naar Johann Sebastian Bach, die een cantate schreef met die titel. Zo zijn er talloze verwijzingen in dit boek. Er zijn ook erg veel illustraties maar ik vind dat een pré. Ik was door de beschrijvingen zo vaak benieuwd naar de afbeelding (een porseleinen neushoorn bijvoorbeeld), maar ik weet dat die afbeelding verderop komt. Voor in het boek zijn ook acht duidelijke kaarten opgenomen van Duitsland door de eeuwen heen.
Het is niet alleen achteromkijken in dit boek. De lijnen met het heden liggen er. Er zijn verwijzingen naar de oude Hanzesteden op de nummerborden in Hamburg en in de naam Lufthansa. De erfopvolger van Bauhaus, waar voor een groot publiek duurzaam geproduceerd wordt, is IKEA. Ook de omgang van Duitsland met zijn bezwaard verleden is indrukwekkend. Het land is opgebouwd (wat een rol voor de Trümmerfrauen, die dit vaak steen voor steen deden), maar loopt niet weg voor het verleden. Gebouwen zijn bewust in beschadigde toestand gelaten, in de Reichstag zijn, vaak keiharde, teksten van de Russische overwinnaars bewust zichtbaar gelaten en niemand kan om het Holocaust Monument in Berlijn heen. Eén van de mooiste is de Engel van Barlach;
De figuur hangt boven een doopvont, het traditionele christelijke symbool voor vergiffenis van zonden en nieuw leven…De lippen van de engel zijn gesloten, geluidloos. Hier is de oorlog naar binnen gekeerd. Afgrijzen en angst komen des te harder aan doordat ze niet worden verwoord…Barlach zelf heeft gezegd dat dat ongeveer de manier is waarop we de oorlog moeten beschouwen: Erinnerung und innere Schau.
Er zit nog een prachtig verhaal vast aan deze engel zoals er talloze staan in dit boek, maar lees dat vooral zelf. Ik zou het ook niet op E-reader lezen want de foto’s en illustraties zijn prachtig en paginagroot soms. Voor die twee tientjes heb je een prima naslagwerk in huis.
Vertaling; Pon Ruiter
Quis leget haec? 