Sapiens

Sapiens, Een kleine geschiedenis van de mensheid door Yuval Noah Harari kwam ik tegen op het blog van Jacqueline en verder in iedere boekwinkel waar ik binnen liep. Door de lovende bespreking werd ik nieuwsgierig en ook ik ben enthousiast.

Je moet het maar aandurven om die geschiedenis in een kleine 450 pagina’s weer te geven. Hij doet dat aan de hand van drie grote revoluties. De cognitieve revolutie die 70.000 jaar terug begon, de agrarische revolutie van zo’n 12.000 jaar terug en de wetenschappelijke revolutie die pas 500 jaar terug op gang kwam. Het boek vertelt wat voor impact die revoluties op de mens en haar mede-organismen hadden.

Maar het boek begint bij het begin en drukt ons meteen met de neus op de feiten:

Homo sapiens zag zichzelf lange tijd liever los van het dierenrijk…Maar zo zit het gewoon niet. Of we het nu leuk vinden of niet, wij zijn leden van een grote, opvallend lawaaiige familie, namelijk die der grote mensapen…De chimpansees staan het dichtst bij ons. Nog maar zes miljoen jaar geleden kreeg een vrouwelijke mensaap twee dochters. Eentje werd de voorouder van alle chimpansees, de andere is onze eigen grootmoeder.

Hoofdstuk voor hoofdstuk wordt uit de doeken gedaan hoe we gekomen zijn tot waar we nu staan. Opvallend is dat we vooral heel veel niet weten. Zo weten we niet goed of de homo sapiens de neanderthalers heeft vervangen, of dat ze naast elkaar hebben geleefd. Er zijn verschillende theorieën over. Nieuwe manieren van denken en communiceren kenmerkten de cognitieve revolutie. Harari legt uit waarom de sapiens-taal zo speciaal was, dat hij ons in staat stelde de wereld te veroveren.

Waar wij zo’n 2,5 miljoen jaar lang planten verzamelden en jaagden op dieren, veranderde dit zo’n 10.000 jaar terug met de overgang naar landbouw. Wij gingen dieren domesticeren en Harari laat haarscherp zien dat zij de grootste slachtoffers van deze revolutie zijn.

De auteur maakt talloze uitstapjes naar andere onderwerpen, zoals het geloof, normen en waarden en samenwerkingsverbanden. Ook hier zitten mooie eye-openers tussen. De zinsnede uit de Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring bijvoorbeeld, dat alle mensen gelijk zijn geschapen en door hun Schepper begiftigd zijn met onvervreemdbare rechten, wordt biologisch even geduid:

Volgens de wetenschappelijke discipline die we biologie noemen zijn mensen niet ‘geschapen’. Ze zijn geëvolueerd. En ze zijn absoluut niet geëvolueerd als ‘gelijken’…Evolutie is gebaseerd op verschillen, niet op gelijkheid…Volgens de biologie zijn mensen niet alleen niet geschapen, maar er is ook geen ‘Schepper’ die hen met wat dan ook ‘begiftigd’. Er is alleen een blind evolutionair proces zonder enig doel dat leidt tot de geboorte van individuen.

Ook het Franse “vrijheid, gelijkheid en broederschap” kent zo’n contradictie. Gelijkheid impliceert immers het inperken van vrijheden van personen, anders krijgen we de rijken nooit gelijk aan de armen. Verfrissend om te lezen.

Harari stelt zichzelf voortdurend vragen. Hij doet steeds een stap terug om het grote geheel te overzien. Waar was die Franse revolutie nu goed voor? Opgewekte Fransen waren na die revolutie nog net zo opgewekt en depressieve Fransen nog net zo depressief (“Biologen zouden de Bastille nooit bestormd hebben”).

Dan de wetenschappelijke revolutie. In een paar honderd jaar hebben we zo’n vooruitgang geboekt dat zelfs ‘de dood’ wordt aangemerkt als een technisch probleem. Nog even en we kunnen eeuwig leven, dodelijke ongelukken daargelaten. De economische vooruitgang wordt beschreven en het belang van geld. Het wordt ineens heel duidelijk hoe makkelijk een bank kan omvallen.

Toch is Harari niet onverdeeld positief over onze prestaties;

Tot slot kunnen we onszelf alleen feliciteren met de ongekende successen van moderne sapiens als we het lot van alle andere diersoorten volkomen buiten beschouwing laten. De hooggewaardeerde materiële rijkdom die ons behoedt voor ziekte en honger is grotendeels vergaard over de ruggen van laboratoriumaapjes, melkkoeien en lopendebandkippen…Als we ook maar een tiende geloven van wat dierenrechtenactivisten beweren, dan zou de moderne industriële landbouw weleens de grootste misdaad uit de geschiedenis kunnen zijn.

Hij is niet bang stelling te nemen want het is zelfs zijn eindconclusie; dat het sapiensregime op aarde weinig heeft voortgebracht om trots op te zijn. Wellicht dat hij wat lichtpunten geeft in de opvolger van dit boek, Homo Deus, Een kleine geschiedenis van de toekomst.

Vertaling; Inge Pieters